Artikülasyon Oluşumu
Artikülasyon (sesletim) konuşma seslerinin motor üretimi anlamına gelmektedir. Ağız boşluğunda yer alan küçük dil, yumuşak damak, dişler, dil, dudak ve çene seslerin çıkışını yönlendirerek artikülasyonu sağlar. Dilin ağız içerisindeki konumu, ses yolunun değişik oranlarda kapanması vb. özelliklerine göre ünlü ve ünsüz sesler çıkartılır.
Artikülasyon ağza ait motor becerilerde olgunlaşmayı gerektirir. Öncelikle ses tellerinin titreşmesiyle seslerin anlamlı biçimde şekillenmesi gerekir, ciğerlerden gelen hava artikülasyon bölgelerinde( dişler, dudaklar, dil, sert ve yumuşak damak ) şekillenir.
Konuşma seslerini 2 kategoride incelemek gereklidir; Ünlüler ve ünsüzler
Ünlüler; gırtlak üstü boşlukların şekillerini, büyüklüklerini değiştirerek farklı ünlüleri çıkartabilir. Ünlü seslerde, ciğerden gelen hava akımına direnç yok denecek kadar azdır.
Ünsüzler; hava akımına direnç oldukça fazladır. Hava akımını ya tamamen bloke ederiz yada kısıtlarız.
Ünlü ve ünsüz seslerin de kendi içerisinde ayrı ayrı sınıflandırmaları vardır. Bu sınıflandırma ve ses özelliklere göre terapileri şekillendirmek gerekir.
Artikülasyon( Sesletim) Bozukluğu
Artikülasyon sorunları kişinin belli sesleri üretmede güçlük yaşaması veya yanlış üretmesidir. Artikülasyon bozukluğunda çocukların konuşmasındaki hatalar tutarlıdır. Yani çocuk bir sesi yanlış üretiyorsa bu sesi her üretimde aynı hatayla üretir. Örneğin, /arı/ yerine /ayı/ demesi veya /kalem/ yerine /talem/ demesi gibi. Artikülasyon problemleri konuşma seslerinin şekillendirilmesini sağlayan organlardaki (diş, dil, damak, çene gibi) herhangi bir anatomik-fizyolojik yetersizliğe (dudak-damak yarıklığı, dizartri, vb.) bağlı olarak ortaya çıkabileceği gibi bir yetersizliğe bağlı olmaksızın yanlış öğrenme sebebiyle de görülebilir. Ayrıca işitme veya zeka engeline bağlı olarak da artikülasyon sorunları yaşanabilir. Artikülasyon sorunları sıklıkla çocukluk çağında görülür. Ancak müdahale edilmeyen durumlarda bu sorunların yetişkinlik dönemine sarkması söz konusu olabilir.
Fonolojik( sesbilgisel) Bozukluk
Fonoloji, bir dilin konuşma seslerinin nasıl bir araya getirileceğine dair kuralları içerir. Temelde bir dil bozukluğu olan fonolojik bozukluk bu kuralların yaşa uygun bir şekilde edinilememiş olmasından kaynaklanır. Fonolojik gelişim açısından çocuklar arasında belirgin bireysel farklılıklar bulunmaktadır. Fonolojik bozukluğu olan çocuklarda en sık görülen belirtiler çeşitli konuşma seslerinin yerlerinin değiştirilmesi, düşürülmesi ve bir ses yerine bir başka sesin kullanılmasıdır. Örn; /kitap/ yerine /kipat/ , /kamyon/ yerine /kamyon/ demesi gibi. Çocukların konuşmasındaki hatalar tutarsızlık gösterebilir. Çocuk bir kelimede sesi üretirken başka bir kelimede sesi hatalı üretebilir. Fonolojik bozukluklar artikülasyon problemleri ile birlikte görülebileceği gibi tek başına da görülebilirler. Bu nedenle artikülasyon ve fonolojik bozukluğu olan çocukların konuşma anlaşılırlıkları oldukça düşüktür.
Artikülasyon ve fonolojik bozukluklar arasındaki fark; artikülasyon bozukluğunda çocukların yanlış ürettikleri sesler ses envanterinde yer almazken fonolojik bozuklukta sesler çocuğun ses envanterinde mevcuttur fakat hedef sesin yerine farklı bir ses seçer ve bunu kullanır.
Her iki konuşma bozukluğunda da dil ve konuşma terapistlerine başvurulmalıdır. Terapistler, çocukların tedavisinde çocuğun problemine yönelik gerekli olan test ve değerlendirmelerle çocuğun yanlış ürettiği sesleri tespit eder , problemi belirler ve probleme uygun terapi planı geliştirir.
